Doba pracownicza

Rozliczanie czasu pracy

Rozliczanie czasu pracy należy do najbardziej złożonych zagadnień z zakresu prawa pracy. Wydaje się, że wynika to z dwóch przyczyn. Po pierwsze, przepisów dotyczących czasu pracy jest sporo, a niektóre z nich są mocno zagmatwane. Po drugie, na potrzeby rozliczania czasu pracy przepisy definiują pewne powszechnie używane pojęcia w sposób niezgodny z ich potocznym rozumieniem. Zdarza się zatem, że intuicyjna wykładnia przepisów nie ma nic wspólnego z ich rzeczywistym znaczeniem. Z doświadczenia wiem, że tego rodzaju pomyłki stosunkowo często mają miejsce na tle doby pracowniczej. Pracodawcy i pracownicy z reguły sądzą bowiem, że w prawie pracy doba to po prostu doba kalendarzowa. Tak jednak nie jest.

Doba pracownicza – definicja

Definicję doby zawiera przepis art. 128 § 3 pkt 1 Kodeksu pracy. Stanowi on, że do celów rozliczania czasu pracy pracownika przez dobę należy rozumieć 24 kolejne godziny, poczynając od godziny, w której pracownik rozpoczyna pracę zgodnie z obowiązującym go rozkładem czasu pracy. Co to oznacza w praktyce? Spójrzmy na następujący przykład: pracownik zatrudniony w podstawowym systemie czasu pracy pracuje od poniedziałku do piątku w godzinach od 8:00 do 16:00. Jego poniedziałkowa doba pracownicza zacznie się więc w poniedziałek o godzinie 8:00 i będzie trwać do godziny 8:00 we wtorek. Kolejna doba pracownicza rozpocznie się we wtorek o godzinie 8:00 i będzie trwać do godziny 8:00 w środę itd.

Doba pracownicza a godziny nadliczbowe

Wykorzystywana w prawie pracy definicja doby prowadzi czasem do nieoczekiwanych rezultatów. W praktyce mogą np. powstać godziny nadliczbowe, mimo że pracownik nie przekracza 8 godzin pracy w poszczególnych dobach kalendarzowych. Rozpatrzmy następujący przykład: pracownik zatrudniony w podstawowym systemie czasu pracy pracuje zgodnie z obowiązującym go harmonogramem w poniedziałek w godzinach od 9:00 do 17:00, a od wtorku do piątku w godzinach od 8:00 do 16:00. Jego poniedziałkowa doba pracownicza zacznie się zatem w poniedziałek o godzinie 9:00 i będzie trwać do godziny 9:00 we wtorek. Oznacza to, że do pracy w ramach doby poniedziałkowej zaliczany będzie też czas pracy we wtorek w godzinach od 8:00 do 9:00. Tym samym dojdzie do powstania nadgodzin na skutek przekroczenia 8-godzinnej dobowej normy czasu pracy.

Należy pamiętać, że takie planowanie pracy, jak opisane w powyższym przykładzie, jest niedopuszczalne z dwóch różnych powodów. Po pierwsze, przedstawiony harmonogram jest równoznaczny z niedozwolonym planowaniem pracy w godzinach nadliczbowych. Po drugie, niezgodne z prawem jest również ustalenie w harmonogramie dwukrotnego rozpoczynania pracy w ramach tej samej doby pracowniczej. Takie rozwiązanie jest wprawdzie dopuszczalne, jednakże wyłącznie w określonych prawem przypadkach (np. w razie zastosowania systemu przerywanego czasu pracy).

Ruchomy czas pracy

Po lekturze powyższego fragmentu możesz mieć wrażenie, że przepisy o czasie pracy są nadmiernie restrykcyjne. Byłoby przecież dziwne, gdyby niezgodny z prawem był harmonogram, który przewiduje pracę w poniedziałek w godzinach od 9:00 do 17:00, a od wtorku do piątku w godzinach od 8:00 do 16:00. Taki rozkład pracy nie jest szczególnie niekorzystny dla pracownika, a przecież niekiedy pracownik może być wręcz zainteresowany zaczynaniem pracy o różnych godzinach. Na szczęście przepisy przewidują odpowiednie rozwiązanie. Jest nim tzw. ruchomy czas pracy. Pod tym pojęciem kryje się rozkład czasu pracy, który może przewidywać różne godziny rozpoczynania pracy w dniach, które zgodnie z tym rozkładem są dla pracowników dniami pracy. Może on również przewidywać przedział czasu, w którym pracownik decyduje o godzinie rozpoczęcia pracy w dniu, który zgodnie z tym rozkładem jest dla pracownika dniem pracy. Możliwe jest np. wprowadzenie harmonogramu, zgodnie z którym pracownik ma pracować po 8 godzin dziennie, przy czym rozpoczęcie pracy – według wyboru pracownika – następować będzie w dowolnym momencie pomiędzy godziną 8:00 a 10:00.

W ramach ruchomego czasu pracy ponowne wykonywanie pracy w tej samej dobie nie stanowi pracy w godzinach nadliczbowych. Konieczne jest jednak oczywiście zapewnienie pracownikowi prawa do odpoczynku dobowego i tygodniowego. Nie może zatem być np. tak, że w poniedziałek praca będzie wykonywana od godziny 15:00 do 23:00, a we wtorek od 5:00 do 13:00 🙂 Co istotne, wprowadzenie ruchomego czasu pracy nie zależy wyłącznie od woli pracodawcy. Ruchomy czas pracy ustala się w układzie zbiorowym pracy lub w porozumieniu z zakładowymi organizacjami związkowymi. Ustalenie ruchomego czasu pracy może nastąpić też w porozumieniu zawieranym z przedstawicielami pracowników, jeżeli u pracodawcy nie działają zakładowe organizacje związkowe. Wreszcie możliwe jest zastosowanie ruchomego czasu pracy na pisemny wniosek pracownika.

Odpowiedzialność wykroczeniowa

Prawidłowe rozumienie pojęcia „doba pracownicza” jest szczególnie istotne dla pracodawców. Pomyłka w tym zakresie może bowiem prowadzić do naruszenia przepisów  o czasie pracy. Za to może zaś grozić nie tylko konieczność wypłaty dodatku za nadgodziny, ale także odpowiedzialność wykroczeniowa. Przepis art. 281 § 1 pkt 5 Kodeksu pracy przewiduje jednoznacznie, że kto narusza przepisy o czasie pracy, będąc pracodawcą lub działając w jego imieniu, podlega karze grzywny od 1.000 zł do 30.000 zł.